Cây mắc mật đã lâu được biết đến là một loại gia vị được sử dụng trong các món ăn như thịt quay lá mắc mật, cá kho mắc mật… Tuy nhiên, không phải ai cũng biết rằng cây mắc mật còn có những tác dụng chữa trị một số bệnh đáng chú ý.
Tìm hiểu về cây mắc mật
Nếu đi dọc đường miền núi phía bắc thời gian từ tháng 5 tháng 8 hàng năm, chúng ta có thể bắt gặp rất nhiều cây mắc mật mọc ở dọc đường.
Đặc điểm của cây Mắc mật
Cây mắc mật, còn gọi là hồng bì núi hay củ khỉ, dương tùng (danh pháp: Clausena indica) là loài thực vật có hoa thuộc họ Cửu lý hương. Từ “mắc mật” là tiếng Tày-Nùng và có thể dịch thành “quả ngọt”.
Cây mắc mật mọc chủ yếu ở chân núi đá vôi ở độ cao dưới 1.000m, một số ít mọc trên sườn núi đá và sườn đồi. Cây thích hợp nơi có điều kiện khí hậu ôn hoà, nhiệt độ trung bình năm từ 20-23 0C, lượng mưa hàng năm trung bình trên 1500mm.
Mắc mật thuộc loại cây gỗ nhỏ, chiều cao trung bình dưới 12m, phân cành thấp, cành non có màu xanh nhạt, có lông rải rác về sau nhẵn, vỏ thân màu xám đen, có những nốt sần. Lá kép lông chim mọc cách, dài 10-30cm, chóp lá nhọn, gốc lá lệch, mép lá gần như nguyên hay có khía răng nhỏ.
Cây mắc mật (Ảnh minh họa)
Quả mắc mật thịt hình cầu, đường kính 9-13mm, khi chín có màu trắng nhờ đến trắng trong và chứa 1-2 hạt. Mắc mật ra hoa tháng 4-5, quả chín vào tháng 7-8, quả còn non có màu xanh đậm, trên vỏ có túi tinh dầu, nhẵn bóng.
Cây mắc mật mọc ở đâu
Tại Việt Nam, mắc mật được phân bố ở Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hà Nội, Thanh Hóa, Hòa Bình… Cây mọc hoang hoặc được trồng để làm gia vị, làm thuốc.
Tác dụng của cây mắc mật
Cây mắc mật có tác dụng rất tốt với sức khỏe, ngoài lợi ích trong thực phẩm.
Tác dụng của cây mắc mật trong đời sống
- Quả mắc mật vị hơi chua ngọt có thể ăn tươi hoặc dùng để nấu, kho trong một số món ăn. Quả mắc mật rất giàu hàm lượng vitamin C.
- Lá mắc mật có tinh dầu thơm nên được dùng trong các món vịt quay, lợn quay, kho cá… Lá có hàm lượng protein, sắt, mangan, canxi rất cao.
- Hạt mắc mật phơi khô xay thành bột, dùng để làm gia vị.
Quả mắc mật (ảnh minh họa)
Tác dụng của cây mắc mật đối với sức khỏe
- Lá mắc mật có tác dụng lợi mật, kích thích tiêu hóa, bảo vệ gan, có thể sản xuất thành sản phẩm chức năng.
- Tinh dầu quả mác mật có tác dụng bảo vệ gan, giảm đau, là nguyên liệu để làm thuốc.
- Lá và rễ cây mắc mật được dùng làm nguyên liệu trong đông y.
Đánh giá của các cơ quan chuyên môn về tác dụng của cây mắc mật
“Sản phẩm chức năng có tác dụng lợi mật, kích thích tiêu hóa, bảo vệ gan từ lá mắc mật và nghiên cứu nguyên liệu làm thuốc từ tinh dầu quả cây mắc mật Cao Bằng” do Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Cao Bằng phối hợp với Viện Dược liệu (Bộ Y tế) thực hiện đã được nghiệm thu, đánh giá kết quả nghiên cứu.
Trước đó, từ năm 2006-2007, hai đơn vị đã thực hiện đề tài về nghiên cứu đặc điểm thực vật, thành phần hóa học và tác dụng lợi mật, bảo vệ gan, giảm đau của một số cao chiết từ lá và quả mác mật thu hái tại huyện Hòa An. Kết quả bước đầu cho thấy tinh dầu lá và tinh dầu quả mác mật có tác dụng giảm đau tốt, cao chiết quả có tác dụng lợi mật, cao chiết lá và tinh dầu quả có tác dụng ức chế men gan.
Qua gần 3 năm thực hiện (2009 - 2012), đề tài “Nghiên cứu sản xuất sản phẩm chức năng có tác dụng lợi mật, kích thích tiêu hóa, bảo vệ gan từ lá và nghiên cứu nguyên liệu làm thuốc từ tinh dầu quả cây mác mật Cao Bằng” đã xác định được dạng chiết có tác dụng dược lý tốt là cao ethanol và phân đoạn EtOAc có tác dụng lợi mật và bảo vệ gan so với các phân đoạn khác.
Ngoài ra cao chiết ethanol còn có tác dụng giảm đau, chống ôxy hóa, tác dụng chống viêm cấp, chống viêm mạn…
Lời kết
Cây mắc mật là một loại cây quý mọc nhiều ở Cao Bằng, Lạng Sơn… Ngoài chức năng dùng làm gia vị để chế biến một số món ăn, lá mắc mật còn có tác dụng lợi mật, kích thích tiêu hóa; tinh dầu quả mác mật có tác dụng bảo vệ gan, làm giảm đau.
Tuy nhiên, khi sử dụng các sản phẩm từ mắc mật, người tiêu dùng cần tham khảo ý kiến của bác sỹ để đảm bảo việc sử dụng thuốc được an toàn, hiệu quả.
